zmniejszono podatki dla szlachty z 12 do 2 groszy z łana chłopskiego; zwolniono szlachtę z pozostałych opłat na rzecz państwa; król zobowiązał się płacić odszkodowanie szlachcie za starty w wyprawach zagranicznych; król musiał wykupić szlachcica z niewoli; król zobowiązał się budować zamki warowne na własny koszt; szlachta została zwolniona z obowiązku budowy i reparacji
… do nabywania na własny użytek 3 razy w roku soli bezpośrednio w żupach solnych w Wieliczce i transportowania jej bez opłat celnych; szlachta bez ograniczeń mogła handlować na targach miejskich towarami wiejskimi; Przywileje nieszawskie stały się zaczątkiem demokracji szlacheckiej. W 1492 roku zmarł Kazimierz Jagiellończyk, a
Temat: Od rycerstwa do szlachty. Przywileje szlacheckie. Sejm walny. Podsumowanie wiadomości z działu VIII. Na dzisiejszej lekcji dowiesz się o przywilejach szlacheckich które władcy naszego kraju nadawali szlachcie – potomkom dawnych rycerzy w zamian za korzyści dla władcy. Oraz
przywileje szlacheckie do 1505 r. O TEMPORA! O MORES! [łac. o czasy! o obyczaje! - sł Zwyczaje i obyczaje szlacheckie w "Panu Tadeuszu" Obyczaje szlacheckie w XVII wieku; Opisz w kilku zdaniach: Dlaczego zwyczaje kultywowan Napisać pracę, w której porównać obyczaje ukazane w
Pozycję prawną szlachty określiły wydawane przez królów z dynastii Jagiellonów przywileje. Przywileje szlacheckie w państwie polskim rozwijały się od początków XI wieku, aż do końca wieku XVI. Nadawanie przywilejów szlacheckich w Polsce zapoczątkował Leszek Biały, który to wydał pierwszy przywilej w 1210 roku. Ostatnim przywilejem były artykuły henrykowskie z 1573 roku
Najważniejsze przywileje: - koszycki przywilej 1374, - czerwiński przywilej 1422, - warcki statut 1423, - nieszawskie statuty 1454, - piotrkowski przywilej 1496. - konstytucja nihil novi 1505. Przywileje te między innymi: - zwalniały szlachtę od większości podatków,
W 1454 r. szlachta wymogła na Kazimierzu IV Jagiellończyku nowe ustępstwa- przywileje cerekwickich i nieszawskie. Podczas sejmu w Piotrkowie w 1496r. Jan I Olbracht potwierdził poprzednie przywileje, nadał nowe: zwalniał szlachtę od ceł za przewożone towary ,wprowadzał zasadę, że wieś mógł opuścić w ciągu roku tylko jeden
dTMNBg.
ROZWÓJ PRZYWILEJÓW SZLACHECKICH Król chciał uzyskad zgodę szlachty na wybór jednej z córek na króla zmniejszono podatki dla szlachty z 12 do 2 groszy z łana chłopskiego zwolniono szlachtę z pozostałych opłata na rzecz paostwa król zobowiązał się płacid odszkodowanie szlachcie za straty w wyprawach poza granicami kraju król musiał wykupid szlachcica z niewoli król zobowiązał się budowad zamki warowne na własny koszt szlachta została zwolniona z obowiązku budowy i reparacji zamków warownych urząd starosty mieli pełnid tylko Polacy 1388 – I piotrkowski Piotrków Krzyżacy podważyli ważnośd chrztu i małżeostwa Jagiełły, zawarli sojusz z książętami zachodniopomorskimi, mazowieckimi i Luksemburgami Jagiełło potwierdził dotychczasowe przywileje król zobowiązał się wykupid szlachcica z niewoli jeżeli dostał się do niej poza granicami kraju król zobowiązał się wypłacid żołd w wysokości 3 grzywien od kopii podczas wyprawy zagranicznej 1422 – czerwioski Czerwiosk szlachta zwołała sejm obozowy w obozie wojskowym podczas przygotowywania się do wyprawy przeciwko Krzyżakom zakaz łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku nietykalnośd majątkowa szlachty bez wyroku sądowego sądy miały sądzid szlachtę według prawa pisanego król musiał uzyskad zgodę rady królewskiej na bicie monety 1423 – statut warcki Warka Jagiełło chciał zapewnid sukcesję tronu swoim synom szlachta uzyskała zgodę na wykupienie majątku sołtysów krnąbrnych i nieużytecznych ograniczono wychodźstwo chłopów ze wsi wojewodowie ustalali ceny maksymalne na produkty rzemieślnicze w miastach (taksy
Powrót MONARCHIA STANOWA - REALIZACJA ŚREDNIOWIECZNEGO KONSTYTUCJONALIZMU W EUROPIE XIII-XV W. W powszechnej opinii uczniów i wielu nauczycieli średniowiecze kojarzy się z nieustannymi wojnami feudalnego rycerstwa, samowolnymi rządami okrutnych władców oraz bezprawiem życia społecznego. A przecież w epoce tej nie zanikło rzymskie pojęcie prawa politycznego, jako pewnego systemu ograniczeń nałożonych na władzę. Lekcja uzupełnia i rozwija ten mało znany aspekt dziejów powszechnych Europy w epoce rozkwitu średniowiecza i początku czasów nowożytnych. Cele Po zajęciach uczniowie powinni umieć: - odróżnić monarchię stanową od innych form państwa średniowiecznego i nowożytnego; - wyjaśnić takie pojęcia jak: stan, przedstawicielstwo stanowe, monarchia stanowa, konstytucjonalizm średniowieczny; - dostrzegać podobieństwa i różnice w rozwoju wewnętrznym wybranych państw; - dostrzegać różnicę pomiędzy zasadami organizacji społeczeństwa średniowiecznego i współczesnego. Środki dydaktyczne 1. Tekst "Jak kształtowały się stany i przedstawicielstwa stanowe" 2. Tekst "Definicja monarchii stanowej" 3. Tekst "Przedstawicielstwa stanowe w Anglii, Niderlandach, Czechach i Polsce" ponadto mapa historyczna "Europa w XIII-XIV w." Przebieg zajęć 1. Poproś uczniów o przypomnienie, co to był system lenny, jak funkcjonował w sferze władzy politycznej i gospodarki, jakie były jego skutki (rozbicie na wiele organizmów politycznych i powstanie licznych lokalnych elit władzy). Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 1 i poproś o uważną lekturę. Następnie poleć wskazanym uczniom, by opowiedzieli o ukształtowaniu się stanów i przedstawicielstw stanowych w feudalnych społeczeństwach Europy. 2. Poproś uczniów, by na podstawie materiału pomocniczego nr 2 określili zasadnicze elementy tej definicji. Podziel uczniów na grupy i rozdaj im informacje o kształtowaniu się monarchii stanowej w Anglii, Francji, Czechach i Polsce (materiał pomocniczy nr 3). Poproś, aby każda grupa zwróciła uwagę na następujące kwestie: - w jakiej sytuacji monarchowie wydawali przywileje zbiorowe? - jaka grupa społeczna otrzymała najwcześniej przywileje? - jakich dziedzin dotyczyły przywileje nadawane różnym grupom? - jakie były gwarancje dotrzymania zobowiązań wobec uprzywilejowanych? - jakie stany uzyskały w poszczególnych krajach prawo reprezentacji? Grupy przygotowują - w formie komiksów - skrótowy zapis procesu historycznego, w wyniku którego ukształtowały się reprezentacje stanowe oraz odpowiedzi na powyższe pytania. Zaproponuj by uczniowie narysowali uproszczone ilustracje, ukazujące kolejne wymienione w kronice historycznej "swego" kraju wydarzenia, a w dymkach wpisali (poważne lub żartobliwe) wypowiedzi uczestników tych wydarzeń. 3. Po omówieniu kształtowania się reprezentacji stanowej w poszczególnych państwach i porównaniu wymienionych aspektów tego procesu, przypomnij definicję monarchii stanowej i zapytaj, w jakim okresie omawiane państwa stanowiły monarchię stanową. 4. Poleć uczniom, aby zastanowili się nad różnicami w sposobie organizowania się społeczeństw w średniowieczu i współcześnie. Rozpocznij dyskusję na ten temat 5. Na zakończenie możesz zadać grupom uzupełnienie wiadomości o kształtowaniu się reprezentacji stanowych w innych państwach, np. na Węgrzech, we Francji, Szwajcarii oraz w Szwecji (powinni wykorzystać historie tych krajów wydawane przez Ossolineum) oraz Rzeszy Niemieckiej i we Włoszech (przy wykorzystaniu Powszechnej historii państwa i prawa, K. Koranyi, PWN, Warszawa 1966). Pojęcia i terminy *immunitet *stan *monarchia stanowa *przedstawicielstwo stanowe *reprezentacja stanowa *parlament MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 Jak kształtowały się stany i przedstawicielstwa stanowe Od XII w. w Europie władcy zaczęli nadawać zbiorowe przywileje dla całych grup społecznych: duchowieństwa, miast, rycerstwa wyższego i niższego. Owe zbiorowe przywileje dotyczyły takich dziedzin jak: podatkowa (zwolnienia od płacenia jakiejś kategorii podatków, ulgi podatkowe, udzielenie prawa do wyrażania zgody lub odmowy płacenia podatków), sądowa (dogodny dla danej grupy system przepisów prawnych, własne sądownictwo, przekazanie władzy sądowniczej, z czym wiązały się korzyści finansowe - wpływy z kar pieniężnych), gospodarcza (przyznawanie prawa do posiadania ziemi, np. w przypadku rycerstwa lub uprawnień handlowych, np. w przypadku miast i mieszczaństwa), polityczna (wyłączne prawo członków grupy do pełnienia określonych urzędów i wpływu na władzę), prestiżu (przyznanie prawa do określonych wyróżników pozycji społecznej, np. noszenia broni lub drogocennych szat). W wyniku tego procesu ukształtowały się w całej Europie warstwy o takim samym statusie prawnym (czyli takich samych przywilejach i obowiązkach), odróżniającym je od innych grup uprzywilejowanych oraz od grup pozbawionych swobód i przywilejów. Grupy te zaczynały funkcjonować jako świadoma zbiorowość i wytworzone w ich obrębie więzi wyparły z czasem pionowy system więzi lennych (opartych o zależność osobistą) charakterystycznych dla epoki wcześniejszej. Osiągnięcie, utrzymanie czy rozszerzenie przywilejów wymagało zorganizowanej akcji nacisku. W toku walk i przetargów o przywileje kształtowały się zasady przynależności do grupy i umiejętność korzystania z swobód. Udzielając zbiorowych przywilejów, władcy obiektywnie pomagali różnym grupom swych poddanych zorganizować się dla obrony i rozszerzenia swobód. Nie musiało to oznaczać ustępstw w sprawowaniu władzy, przeciwnie - określając swobody - władcy narzucali jakieś obowiązki i w ten sposób wciągali poddanych do współdziałania w realizacji spraw publicznych. W ten sposób powstawały warunki do ukształtowania się stanów i przedstawicielstw stanowych. Zgromadzenia przedstawicieli uprzywilejowanych stanów, działając we własnym interesie grupowym oraz w interesie państwa jako całości, dążyły do uzyskania aktów prawnych określających ich miejsce w całokształcie systemu władzy. W wyniku około 300-letniego procesu zgromadzenia stanowe stały się w XV wieku trwałą instytucją życia politycznego w większości państw europejskich. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 Wśród historyków zajmujących się badaniem społeczeństw średniowiecza trwają do dziś spory o istotę tzw. monarchii stanowej. W XIX wieku historycy zapatrzeni w panujący ówcześnie ideał parlamentarno-konstytucyjnej monarchii starali się znaleźć dlań możliwie najodleglejszą metrykę i widzieli genezę parlamentaryzmu w feudalnych zjazdach wasali wczesnego średniowiecza. Obecnie historycy są znacznie bardziej ostrożni i uznają za przedstawicielstwo stanowe jedynie w pełni skrystalizowane zgromadzenia, takie jak np. parlament angielski, sejm polski czy Stany Generalne Francji połowy XIV w. Definicja: Monarchia stanowa to taka monarchia, w której stany - lub chociażby jeden stan - zdobyły sobie trwały, zinstytucjonalizowany wpływ na władzę i rządy, doprowadzając do powstania swoistego dualizmu ośrodków kierowniczych - monarchy i reprezentacji stanowej. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 Przedstawicielstwa stanowe w Anglii, Niderlandach, Czechach i Polsce - kronika historyczna ANGLIA 1066 - podbój Wilhelma Zdobywcy niszczy państwo anglosaskie w Anglii i rozpoczyna epokę władztwa normandzkiego. Do 2 poł. XII w. władza królewska w Anglii jest znacznie silniejsza niż na kontynencie - zarówno władca, jak i baronowie są cudzoziemcami (Normanami mówiącymi po francusku), co konsoliduje ich w obliczu ludności rodzimej. System lenny ulega przeobrażeniom - król rozciąga władzę (podatki, wymiar sprawiedliwości) na całe społeczeństwo. 1135 - wojna domowa, walki synów i wnuków Wilhelma Zdobywcy o tron. Baronowie i prałaci (członkowie wyższej hierarchii kościelnej) wymuszają przywileje (głównie immunitety sądowe i podatkowe) w zamian za poparcie poszczególnych pretendentów. 1154-1189 - rządy Henryka II z nowej, francuskiej dynastii Plantagenetów (oprócz Anglii włada on Normandią, Bretanią, Akwitanią, Anjou i innymi mniejszymi terytoriami we Francji). Henryk II zamienia obowiązek zbrojnej służby rycerskiej na stały podatek (znosząc w ten sposób najbardziej istotny element systemu lennego), nakłada podatki na kler, powołuje Główny Sąd Królewski, w którym każdy wolny poddany może dochodzić sprawiedliwości. 1170 - konflikt Henryka II z Kościołem (król ogranicza kompetencje sądów kościelnych, nakłada podatki, zabrania odwoływania się kleru do Rzymu) - zabójstwo arcybiskupa Canterbury Tomasza Becketa stawiającego opór polityce królewskiej. Reakcją feudałów świeckich i duchownych na zabójstwo jest zorganizowana opozycja przeciwko królowi. Król musi ustąpić i rozszerzyć kompetencje sądów duchownych w stosunku do osób świeckich. 1189-1199 - walka synów Henryka II o tron angielski wzmacnia opozycję. 1202-1214 - klęski syna Henryka II Jana bez Ziemi w wojnach na kontynencie i utrata władztw na terenie Francji. Bunt baronów, którzy odmawiają poparcia polityki wewnętrznej i zagranicznej króla, uzasadniając to tym, że wojny służą osobistym interesom władcy, a nie interesom kraju. 1215 - biskupi, baronowie i miasta (z Londynem na czele) porozumiewają się i zagrażają Janowi bez Ziemi detronizacją. Król zmuszony zostaje do wydania zbiorowego przywileju uwzględniającego niemal wszystkie grupy ludności (biskupi i niższy kler, baronowie i rycerstwo, mieszczanie i kupcy) - Wielkiej Karty Wolności (Magna Charta Libertatum). Zasadnicze punkty tego przywileju dotyczą uzależnienia nakładania podatków od zgody Wielkiej Rady baronów i prałatów oraz zakazu więzienia i karania wolnych ludzi bez wyroku sądu. Artykuł 61 Karty określa możliwość oporu stanów w razie niedotrzymania przywilejów przez króla. 1216 - następca Jana bez Ziemi, Henryk III (1216-1272), potwierdza postanowienia Wielkiej Karty, ale prowadząc ciągłe wojny na kontynencie, nakłada coraz większe podatki. Wielka Rada godzi się najpierw na zwiększone ciężary, wkrótce jednak powstaje opozycja antykrólewska. Jej ideologię formułuje kanclerz uniwersytetu oksfordzkiego, biskup Robert Grosseteste, w dziele O królestwie i tyranii, w którym formułuje postulat ograniczenia władzy królewskiej przez społeczeństwo. 1258 - Wielka Rada zwana teraz parlamentem odmawia królowi uchwalenia podatków. Wybucha zbrojny bunt baronów królestwa. 1264 - na czele sił rycerstwa i miast staje hrabia Leicester, Szymon de Monfort i odnosi zwycięstwo nad królem. Dla zyskania szerszego poparcia Szymon zwołuje parlament, w którym po raz pierwszy obok baronów i prałatów zasiadają przedstawiciele niższego rycerstwa (po 2 z każdego hrabstwa) i większych miast. Przełom XIII i XIV w. - za następców Henryka III rośnie udział parlamentu w ustawodawstwie królestwa. Kształtuje się odrębność dwu izb parlamentu - Izby Lordów (baronowie i prałaci) i Izby Gmin (reprezentanci rycerstwa i miast). 1337-1453 - w epoce wojny stuletniej prowadzonej z Francją na kontynencie, władcy Anglii zwołują coraz bardziej regularnie parlament w celu uzyskania zgody na podatki. W 1399 r. król Ryszard II zostaje zdetronizowany przez parlament. Poł. XV w. - wojna domowa pomiędzy pretendentami do tronu, popieranymi przez arystokratyczne rody, powoduje wyniszczenie wielu starych rodzin. 1485 - tron Anglii obejmuje Henryk Tudor. Nowa dynastia Tudorów dąży do wzmocnienia władzy królewskiej. NIDERLANDY X-XI w. - po podziale cesarstwa karolińskiego (843 r.) północna część państwa Lotara rozpada się na liczne organizmy polityczne, takie jak hrabstwa Flandrii i Holandii, księstwa Brabantu i Luksemburga, biskupie państwa Leodium i Utrechtu. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest szybki rozwój silnych gospodarczo miast, które już w XI w. zdobywają immunitety (zwolnienie od bezpośredniej zależności od księcia, hrabiego czy biskupa oraz własny samorząd). Rywalizacja królów Francji oraz cesarzy Niemiec o opanowanie tych bogatych terytoriów i związane z tym nieustanne wojny powodują, że miejscowi hrabiowie i książęta szukają oparcia we współpracy z rycerstwem i miastami. XI-XIII w. - rady możnych otaczające władców porozumiewają się z reprezentantami rycerstwa, duchowieństwa i miast. Np. hrabiowie Flandrii muszą uznać w 1240 r. uprawnienia sądu najwyższego hrabstwa utworzonego przez przedstawicieli 5 największych miast. 1312 - książę Brabantu Jan zwołuje przedstawicieli rycerstwa i miast księstwa, aby zapewnić sobie ich zgodę na następstwo tronu dla małoletniego syna. W zamian nadaje przywilej, tzw. Kartę z Cortemberg, w której zobowiązuje się nie nakładać podatków bez zgody reprezentacji stanów, powołuje radę złożoną z 4 reprezentantów rycerstwa i 10 reprezentantów miast, która ma nadzorować przestrzeganie prawa przez księcia. Osobna klauzula Karty przyznaje poddanym prawo wypowiedzenia posłuszeństwa księciu w przypadku łamania postanowień przywileju. 1354 - kolejny książę, Jan III, pragnąc zapewnić następstwo tronu córce Joannie i jej mężowi, zwołuje do Lowanium rozszerzoną reprezentację stanów - rycerstwo, delegatów 7 dużych i 36 małych miast Brabantu i Limburgii. Delegaci, stojąc na straży interesów kraju, ogłaszają, że będą strzec jego niepodzielności i wolności. W wyniku układu Joanny i jej męża ze stanami powstaje w 1356 r. dokument zw. Radosny Wjazd (Joyeuse Entrée), zawierający wolności i prawa stanów. Najważniejsze punkty układu: opiekę nad pieczęcią księstwa i dokumentami przywilejów stanowych pełnić będą reprezentanci 7 największych miast, książę bez zgody stanów nie może wypowiadać wojny i zawierać przymierzy, rozporządzać ziemiami księstwa, prowadzić polityki fiskalnej (kontrolę nad biciem monety sprawują miasta, książę zapewnia wolność handlu) ani nakładać podatków. XV w. - reprezentacje stanowe stają się ważnym - niekiedy silniejszym od władcy - czynnikiem systemu władzy we wszystkich krajach Niderlandów. 1415 - reprezentacja stanów w księstwie Brabantu decyduje o obsadzie tronu i kurateli nad małoletnim księciem. 1418 - w Holandii Jan Bawarski, rywalizując z innymi pretendentami do hrabstwa, nadaje miastom prawo swobodnego zbierania się ich reprezentantów i naradzania się nad sprawami państwa. Czterem największym miastom (Dordrecht, Haarlem, Delft, Lejda) przyznaje nadzór nad mennicą. XV w. - w czasie wojny stuletniej (1337-1453) powstaje księstwo burgundzkie rządzone przez francuskich Walezjuszów. Przyłączają oni do Burgundii Brabancję, Flandrię, Holandię, Luksemburg jednocząc pod swą władzą całe Niderlandy. W epoce rządów burgundzkich (pocz. XV-pocz. XVI w.) wykształcają się wspólne zjazdy reprezentacji stanowych wszystkich prowincji wchodzących w skład państwa - czyli S t a n y G e n e r a l n e. Władcy zwołują je często, aby uzyskać zgodę stanów na podatki. CZECHY Poł. XI-poł. XII w. - okres załamania się państwa, rozbicia dzielnicowego, walk dynastycznych i uzależnienia od Cesarstwa. Książęta czescy wydają pierwsze grupowe przywileje dla rycerstwa. Przeł. XII i XIII w. - dynastia Przemyślidów odbudowuje władzę centralną i uzyskuje od cesarzy dziedziczną koronę królewską. Obok króla ważną rolę w systemie władzy odgrywają wiece możnowładców. Jednocześnie trwa w miastach i na wsi kolonizacja na prawie niemieckim, która przynosi ze sobą (także ludności czeskiej) prawo do samorządu - czyli określone przywileje (polityczne i sądownicze) dla jej uczestników (stanu). 1222 - kler otrzymuje zbiorowy immunitet przyznający mu własne sądownictwo i zwolnienie od podatków. Przełom XIII i XIV w. - w okresie rządów ostatnich Przemyślidów - Wacława II i Wacława III - rozwija się samorząd w miastach; największe miasta (Praga i Kutna Hora) otrzymują przywilej zawiązywania konfederacji dla obrony swoich interesów. Długie bezkrólewie po śmierci ostatniego z Przemyślidów (1306-1310) aktywizuje uprzywilejowane stany w dziedzinie polityki wewnętrznej. Zjazdy możnych panów, rycerstwa i przedstawicieli największych miast nadzorują zachowanie pokoju w państwie. Formułują również wobec pretendenta do tronu - Jana ze zniemczonej dynastii Luksemburgów - żądania nadania przywilejów w zamian za koronę. 1311, 1331 - przywileje Jana Luksemburczyka (1310-1346) gwarantujące stanom nienakładanie nadzwyczajnych podatków poza określonymi sytuacjami, niepociąganie bez opłaty rycerstwa czeskiego na wyprawy wojenne poza granice kraju, nieobsadzanie urzędów cudzoziemcami. Przyznanie stanom prawa wypowiedzenia posłuszeństwa i zorganizowania oporu w razie łamania przywilejów. Przestrzeganie prawa ma być nadzorowane przez Sąd Ziemski w Pradze. 2 poł. XIV w. - za rządów Karola IV (1347-1378) król zwołuje 12 razy walne zjazdy możnych poświęcone sprawom państwa. Inne stany (rycerstwo, mieszczaństwo, duchowieństwo) nie mają wpływu na decyzje zjazdów. Przełom XIV i XV w. - za rządów Wacława IV (1395-1405) możni panowie zawiązują konfederację i uwięziwszy króla zmuszają go do dopuszczenia do współrządów stałej Rady Baronów. Król wzywa na walne zjazdy, w których biorą udział również przedstawiciele duchowieństwa, rycerstwa i miast. Tworzą się lokalne zgromadzenia - zjazdy terytorialne, które nadzorują pokój ziemski. XV w. - w okresie rewolucji husyckiej (1419-1434) taboryci propagują ideologię, zgodnie z którą poddani mają prawo karania władców. 1421 - walny zjazd reprezentantów stanów - zwany teraz s e j m e m - decyduje o pozbawieniu tronu króla Zygmunta Luksemburczyka walczącego z pomocą obcych wojsk z powstaniem husyckim. W okresie bezkrólewia (1421-1436) władzę wykonawczą sprawuje Rada złożona z 12 najwyższych urzędników ziemskich. Rycerstwo i możni panowie poszczególnych ziem tworzą lokalne związki stojące na straży pokoju ziemskiego. 1457 - sejm wybiera na tron Jerzego z Podiebradów. Za jego rządów oraz wybranego po nim Władysława Jagiellończyka (1471-1516) możnowładcy ograniczają znaczenie przedstawicielstwa miast w sejmie. 1502 - w reakcji na samowolę panów 32 miasta królewskie tworzą zbrojny związek dla obrony swych interesów. W 1517 r. konfederacja miast zawiera układ z panami i następcą Władysława Ludwikiem Jagiellończykiem. Układ gwarantuje mieszczanom prawo głosu w osobnej, miejskiej izbie sejmu. W ten sposób kształtuje się ostateczna postać 3-izbowego sejmu czeskiego z reprezentacjami możnych, rycerstwa (szlachty) i miast. POLSKA XII-XIII w. - w epoce rozbicia dzielnicowego (1138-1320) książęta piastowscy udzielają immunitetów możnym, rycerstwu, duchowieństwu oraz lokowanym na prawie niemieckim miastom. W latach 1210-1215 kler polski otrzymuje najważniejsze przywileje (własne sądownictwo, zwolnienie od podatków, wybór biskupów przez kapituły) - tworzy się stan duchowny. Immunitety dla możnych i rycerstwa przyznają wolność od podatku ziemi uprawianej przez rycerza oraz podleganie sądowi księcia (a nie jego urzędników) - tworzy się stan rycerski. Miasta lokowane na prawie niemieckim otrzymują samorząd - tworzy się stan mieszczański. Wsie lokowane na prawie niemieckim otrzymują samorząd - tworzy się stan chłopski. 1290-1306 - rządy Przemyślidów (Wacława II i Wacława III) w Krakowie. Wacław II w przywileju zatwierdzającym prawa stanów wymienia duchowieństwo, rycerstwo i mieszczaństwo. 1305-1320 - walka Władysława Łokietka z rywalami do tronu i opozycją wewnętrzną o zjednoczenie ziem polskich. Bunty niemieckiego patrycjatu wielkich miast przeciwko Łokietkowi; koronacja w 1320 r. przy poparciu rycerstwa Małopolski i Wielkopolski. XIV w. - za rządów Kazimierza Wielkiego (1333-1370) w radzie królewskiej najważniejszą rolę odgrywają panowie małopolscy. Sporadycznie zbierają się wiece prowincjonalne oraz ogólnopaństwowe, na których obradują urzędnicy ziemscy, dostojnicy, przedstawiciele rycerstwa i niekiedy miast. Lokalne elity polityczne zjeżdżają się dość regularnie dla odbywania sądów ziemskich. W 1352 r. król pokonuje konfederację możnowładców wielkopolskich wymierzoną przeciwko władzy centralnej. 1370-1382 - rządy Ludwika Węgierskiego po bezpotomnej śmierci ostatniego Piasta (zgodnie z umową sukcesyjną monarchów). Chcąc zapobiec opozycji oraz zapewnić jednej ze swych córek następstwo na polskim tronie, Ludwik wydaje w 1374 r. przywilej koszycki dla całego stanu rycerskiego (szlachty). Zobowiązuje się w imieniu swoim i swoich następców, że będzie pobierał od szlachty tylko jeden stały podatek (2 groszy z łana chłopskiego), nie będzie dzielił terytorium państwa polskiego, nie będzie osadzał na urzędach cudzoziemców. 1382/1383 - wojna wewnętrzna pomiędzy zwolennikami sukcesji Andegawenów i zwolennikami innych kandydatów. Możnowładztwo małopolskie, rycerstwo i miasta (Kraków, Brześć Kujawski, Kalisz) popierają Jadwigę. 1385 - układ w Krewie z Jagiełłą o małżeństwie i objęciu tronu polskiego oraz włączeniu Litwy do Polski. Do Lublina przybywa na zjazd z całego kraju rycerstwo i obiera Jagiełłę królem. 1422 - podczas wyprawy wojennej przeciwko Krzyżakom rycerstwo zebrane w obozie wojskowym pod Czerwińskiem wymusza na królu przywilej nietykalności majątkowej bez prawomocnego wyroku sądowego. 1430-1433 - Władysław Jagiełło, w zamian za uznanie następstwa tronu dla syna, nadaje szlachcie przywilej nietykalności osobistej oraz monopol na wyższe urzędy. 1434 - po śmierci Jagiełły, wobec małoletności jego następcy Władysława, władzę w kraju sprawuje biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Młodociany władca zobowiązuje się zatwierdzić po dojściu do pełnoletności prawa i przywileje nadane przez poprzedników. Gdyby tego nie dopełnił, stany będą zwolnione z posłuszeństwa. 1444-1447 - bezkrólewie po klęsce pod Warną i śmierci Władysława. Zebrani na zjeździe możni i rycerstwo oddają koronę Kazimierzowi Jagiellończykowi (1447-1492). 1453 - zjazdy Kazimierza ze szlachtą i możnymi w Parczewie i Piotrkowie. Na zjazdach obrady toczą się w dwóch izbach - wyższej i niższej. 1454-1466 - wojna trzynastoletnia z Krzyżakami. W 1454 r. rycerstwo zebrane w obozie wojennym w Cerekwicy i w Nieszawie wymusza na królu przywilej (zwany potem cerekwicko-nieszawskim), w których zobowiązuje się on do niewydawania nowych praw i niezwoływania pospolitego ruszenia bez zgody ziemskich zjazdów szlachty - sejmików. W ten sposób - obok zjazdów walnych - ugruntowuje się funkcjonowanie sejmików ziemskich. 1492-1506 - za rządów synów Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta (1492-1501) i Aleksandra (1501-1506) ustala się dwuizbowy skład zjazdu walnego - s e j m u. W izbie wyższej - s e n a c i e - zbierają się i obradują arcybiskupi i biskupi Kościoła rzymskokatolickiego, wojewodowie, kasztelanowie i najwyżsi urzędnicy władzy centralnej, w izbie niższej - i z b i e p o s e l s k i e j - zasiadają posłowie ziemscy wybrani na sejmikach przez ogół szlachty danej ziemi. Sejmy obradujące w latach 1492-1501 wydają konstytucje (zbiory praw) zabezpieczające interesy szlachty (monopol szlachty na pełnienie wyższych urzędów państwowych i kościelnych, ograniczenie praw chłopów i mieszczan w dziedzinie gospodarczej). 1501 - u progu rządów Aleksandra Jagiellończyka (1501-1506) możnowładcy-senatorowie wymuszają na elekcie przywilej mielnicki, w którym król przekazuje senatowi faktyczne rządy w państwie, łącznie z kontrolą nad monarchą. Masowa opozycja szlachty przeciw rządom senatorów. 1505 - na sejmie w Radomiu posłowie uchwalają Konstytucję nihil novi, która wprowadza zasadę, że żadne prawo nie może zostać ustanowione bez wspólnej zgody obu izb - senatu i izby poselskiej. XVI w. - w okresie rządów dwóch ostatnich królów z dynastii Jagiellonów, Zygmunta Starego (1506-1548) i Zygmunta Augusta (1548-1572), kształtuje się i przeprowadza reformy ruch egzekucji (czyli wykonywania) praw i dóbr. Naczelną zasadą ruchu jest podporządkowanie króla stanowionemu przez sejm prawu oraz restytucja rozdanych możnowładcom dóbr domeny królewskiej i finansowanie potrzeb państwa z ich dochodów. Na sejmach tzw. egzekucyjnych z lat 1562-1569 ustanowione zostają konstytucje realizujące program ruchu. Wobec bezdzietności ostatniego Jagiellona w 1569 r. na sejmie w Lublinie ustanowiona zostaje unia realna Polski z Litwą (wspólny monarcha i wspólny sejm). 1573 - po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta drogą wolnej elekcji (każdy szlachcic ma prawo głosu) zostaje wybrany nowy król Henryk Walezy. Szlachta zebrana na sejmach konwokacyjnym i elekcyjnym uchwala dokumenty stanowiące podstawę nowego systemu ustrojowego - Artykuły Henrykowskie, które ustanawiają, że król nie może dążyć do dziedziczności tronu, musi zwoływać regularnie co 2 lata sejm, poddać kontroli sejmu politykę zagraniczną i wewnętrzną, nie naruszać uprzywilejowanej pozycji szlachty w państwie, utrzymywać wojsko kwarciane oraz uznać prawo szlachty do wypowiedzenia posłuszeństwa w razie naruszenia zobowiązań Konfederację Warszawską (wolność wyznaniowa i zabezpieczenie pokoju wewnętrznego w czasie bezkrólewia). Równocześnie nowo obrany król musiał przyjąć pacta conventa - stanowiące indywidualne zobowiązania przede wszystkim w zakresie polityki zagranicznej, spraw wojskowych i finansowych zgodne z postulatami szlachty.
Stroje męskie polskiej szlachty, XVII wiek Szlachta (daw. ślachta[1], ślachcic[2]) – wyższa warstwa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego w społeczeństwie feudalnym. Szlachta posiadała zespół przywilejów społecznych, z których najbardziej podstawowym był przywilej posiadania ziemi. Przynależność do szlachty łączyła się z obowiązkiem służby wojskowej. W 1790 r. we Francji zniesiono tytuły oraz szlachectwo dziedziczne[3]. W Polsce szlachta jako stan społeczny zniesiona została na mocy konstytucji w 1921 r.[4] Słowo szlachta pochodzić może z niemieckiego, slahta (niem. ród), skąd przywędrowało na ziemie polskie za pośrednictwem języka czeskiego (šlechtic, šlechetny)[5] Według polskiego etnografa Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego, autora książki O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem (1818) słowo szlachta należy łączyć z trzonem Lach (z-lachcić[6]). W swoim dziele pisał on: „Kto się dorobił godności zasługami (...) ten mógł się dostać do grona lachów, ten mógł powiększyć koło lachów, zatem ten z-lachcił się, stał się zlachconym, otrzymywał znak rodzinny, herb i dawał początek rodowi ślacheckiemu.”[6][7][8] Pochodzenie Szeroko rozumiana warstwa szlachecka istniała we wszystkich społeczeństwach przedindustrialnych na całym świecie. W większości wypadków szlachta wywodziła się ze starszyzny plemiennej i kast wojowników społeczeństw plemiennych. Mimo braku kontaktów zadziwiająco podobne były stany szlacheckie w odległych krajach – np. europejską i japońską szlachtę łączy wiele analogii (rozwarstwienie stanu, elitarność, pojęcie honoru, służba wojskowa, herby). W Polsce i w Europie określenie szlachta (lp. szlachcic) stosowane bywało już w okresie średniowiecza, jednak transformacja stanu rycerskiego w szlachecki miała miejsce u schyłku średniowiecza i wiązała się z powstaniem monarchii stanowych. W XVII wieku w Polsce słowo próbowano wywodzić od niemieckiego schlachten[9] („bitwa”). Szlachta jako warstwa społeczna istniała w monarchiach i republikach europejskich oraz w niektórych krajach pozaeuropejskich – do początków XX wieku. Współcześnie szlachta jako grupa społeczna o określonych, prawnie uznanych przywilejach istnieje w państwach o ustroju monarchicznym, choć znaczenie tych przywilejów ogranicza się zazwyczaj do używania tytułów i pełnienia honorowych funkcji, a znaczenie ekonomiczne szlachty nie jest tak duże jak dawniej. Cechy i przywileje Podstawową cechą przynależności do szlachty było posiadanie odrębnego statusu prawnego, a symboliczną manifestacją przynależności do danego rodu było prawo do używania herbu. Szlachta posiadała odrębną od pozostałych warstw społecznych kulturę, wyrażającą się strojem, językiem, literaturą, sposobem życia. Istnienie przywilejów prawnych, takich jak prawo do noszenia broni, prawo do posiadania ziemi i nienaruszalności majątku, prawa do pełnienia urzędów czy prawa wyborcze, zależne było od prawa danego kraju i przywilejów danego szlachcica. Istniały grupy społeczne posiadające herby, ale nieposiadające formalnego tytułu szlacheckiego, pretendujące do kategorii „niższa szlachta”, jak np. angielska gentry, grupa posiadająca prawo posiadania ziemi. Większość przywilejów, łącznie z tytułem szlacheckim, była dziedziczona w linii męskiej. Znane jest także szlachectwo osobiste bez prawa dziedziczenia obok osobistych tytułów honorowych, dostępnych wyłącznie dla szlachty dziedzicznej (jak miało to miejsce w Polsce). W niektórych krajach (np. w Polsce) szlachectwo zobowiązywało do służby wojskowej w pospolitym ruszeniu. Jest to związane z prawem feudalnym zobowiązującym baronów króla do służby rycerskiej w zamian za otrzymaną od niego ziemię. Wielkość posiadanego majątku ziemskiego w praktyce była bardzo zróżnicowana. W Polsce dzielenie ziemi między spadkobierców prowadziło do przekształcania uboższej szlachty w szlachtę zagrodową. W zachodniej Europie, gdzie częściej dziedziczono według prawa primogenitury, młodsi synowie, często nieposiadający własności ziemskiej, poświęcali się służbie wojskowej lub duchownej. Na drugim biegunie funkcjonowały olbrzymie majątki magnackie, składające się z kilkudziesięciu lub więcej wsi, miast, dysponujące własnymi oddziałami wojska. Nazwisko W większości krajów nazwiska szlachty wyróżniały się specjalnym tytułem, dodatkiem czy formą. W Polsce szlachta jako pierwsza grupa społeczna zaczęła używać dziedziczonych nazwisk. Pierwotnie, od wczesnego średniowiecza, były to przydomki, później związane z miejscem pochodzenia lub rodowym majątkiem (np. „Jan z Czarnkowa”). W późniejszej kolejności, w drugiej połowie XIII wieku, pojawiły się nazwiska dziedziczone, związane ze znakiem herbowym. Częste wśród szlachty były nazwiska kończące się na -ski, -cki, odnoszące się do miejsca pochodzenia rodziny (np. magnacka rodzina Potockich wywodząca się z Potoka koło Jędrzejowa). Wbrew obiegowej opinii nie wszystkie polskie nazwiska o tych końcówkach łączą się ze szlacheckim rodowodem, gdyż do końca XVIII w. kształtowały się również i nazwiska chłopskie, i mieszczańskie, będące często nazwiskami patronimicznymi („Janowski” – syn Jana) lub wywodzące się od zawodów i funkcji (np. Kowalski, Kaczmarski). W krajach dawnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego występowała przed nazwiskiem szlacheckim partykuła von (w Holandii van) lub zu, we Francji – de, na Węgrzech końcówka -y (-i). Partykuły te mają podobne znaczenie, jak wspomniany polski łącznik „z”, i pierwotnie znaczyły przynależność do rodowej siedziby. Warstwy szlachty Od samego początku szlachta była stanem rozwarstwionym, na szlachtę wyższą, magnaterię lub arystokrację wyrosłą z wielkich panów feudalnych, i szlachtę niższą wywodzącą się z szeregowego rycerstwa. Bywały liczne przypadki migracji między tymi warstwami, przez zubożenie, wzbogacenie, nadania dóbr i tytułów przez monarchę. Ponadto młodsi synowie bocznych gałęzi rodów arystokratycznych, w większości państw nie posiadający praw do dziedziczenia ziemi i tytułów, zasilali szeregi niższej szlachty. Między innymi skutkiem tego wszędzie szerokie pojęcie szlachty obejmowało zarówno wyższą, jak i niższą warstwę stanu. Faktycznie jednak istniały wielkie różnice w majątku i przywilejach; nawet w Rzeczypospolitej, gdzie równość szlachecka była zagwarantowana prawem, istniała przepaść między obiema warstwami. W krajach Europy zachodniej te różnice podkreślały odrębne prawa i przywileje. Arystokracja – nazywana w Anglii i Francji parami, Hiszpanii i Portugalii grandami, w Niemczech Hochadel, Fürsten – zasiadała w wyższej izbie parlamentu, piastowała najwyższe urzędy i godności. W niektórych krajach (Niemcy, Francja, Hiszpania) do arystokracji zaliczały się rody niegdyś suwerennych księstw i hrabstw. Warstwa wyższa była w wielu krajach (np. w Niemczech, Austrii, Rosji) szczelnie zamknięta, i niejednokrotnie przedstawiciele niższej szlachty obdarzeni przez władcę tytułem arystokratycznym nadal byli zaliczani do dawniejszej warstwy. Awans do niższej warstwy szlacheckiej dla osób spoza stanu był nieporównanie łatwiejszy. Władcy monarchii stanowych jednając sobie stronników w sporach z parlamentem nadawali często szlachectwo (nobilitacja) wyróżniającym się przedstawicielom mieszczaństwa czy chłopstwa. W niektórych państwach również najwyższa arystokracja miała prawo kreować nową szlachtę. Powodowało to dalsze rozwarstwienie stanu szlacheckiego, ponieważ zazwyczaj świeżo nobilitowani nie posiadali od razu pełni praw, zwykle przysługiwały one dopiero w trzecim pokoleniu. Prawa i przywileje, a także honorowa pozycja społeczna, nie zawsze szły w parze z zamożnością, i wielokrotnie przedstawiciele starej szlachty byli dużo ubożsi od świeżo nobilitowanych mieszczan. Szczególnie stało się to widoczne w dobie powstawania kapitalizmu. Kresem jednego z klasycznych społeczeństw szlacheckich w Europie była Rewolucja Francuska, która odebrała szlachcie wszelkie przywileje, a znaczną część starej francuskiej szlachty eksterminowała. Powstała w krajach opanowanych przez Napoleona możliwość awansu do nowej szlachty kontynuowana była także po jego upadku i w całej Europie. Powstała nowa klasa kapitalistów starała się kontynuować na swój sposób tradycje szlacheckie, zdobywając często nobilitacje, tytuły i kupując majątki ziemskie. W wielu krajach bogaci przemysłowcy, choć niejednokrotnie podniesieni do rangi baronów, hrabiów czy nawet książąt, starali się wejść w koligacje małżeńskie ze starymi rodami szlacheckimi. Jednocześnie powstawanie kapitalizmu prowadziło często do pauperyzacji uboższej szlachty, co było szczególnie widoczne w Polsce. Po I wojnie światowej w byłych monarchiach istnienie odrębnego stanu szlacheckiego zostało zniesione, a nawet niekiedy (w Austrii) zakazano używania tytułów i partykuł szlacheckich. Jednak do dziś nawet w krajach demokratycznych pochodzenie z rodzin szlacheckich jest często uważane za powód do dumy. Owocuje to niekiedy pozytywnie, np. modą na badania i poszukiwania genealogiczne, wzrostem zainteresowania historią, a zwłaszcza heraldyką. Czasami przybiera nieco karykaturalne formy, gdy różne komercyjne biura heraldyczne, a nawet samozwańczy pretendenci do nieistniejących tronów nadają nowe herby i potwierdzenia rzekomego szlachectwa[potrzebny przypis]. Szlachta w poszczególnych krajach Austria i Austro-Węgry Do upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1806, w którego skład wchodziła Austria, obowiązywały w niej prawa i hierarchia szlachty reszty Rzeszy. W cesarstwie austriackim sytuacja niewiele się zmieniła, choć do większego znaczenia politycznego doszła szlachta z poszczególnych krajów monarchii – z Chorwacji, Czech, Galicji, Słowenii, Węgier i Włoch. Po unii personalnej z Węgrami szlachta węgierska posiadła te same prawa i przywileje co austriacka. Różny skład etniczny monarchii austro-węgierskiej powodował zróżnicowanie szlachty, wywodzącej się z państw o różnej historii. W swoich krajach szlachta miała różną pozycję, także ekonomiczną. Jednak ogólne państwowe prawa i przywileje były w większości przypadków przez władców i urzędy przestrzegane, i do rzadkości należały wypadki jawnego faworyzowania np. szlachty niemieckojęzycznej, a gorszego traktowania słowiańskiej. Przywileje polityczne szlachty wiązały się z zasiadaniem w parlamencie (szlachta wyższa w senacie), większość innych przywilejów była honorowa i ceremonialna, w związku z silną władzą cesarską. Prawo nadawania szlachectwa i tytułów miał cesarz, funkcjonujący krótko urząd Hofpfazgrafa (mającego prawo nobilitacji) został szybko zniesiony, jako sprzyjający korupcji. Powszechna jest opinia, że austriackie tytuły arystokratyczne można było łatwo kupić. Może wiązać się to z tym, że szlachcicowi polskiemu z austriackiego zaboru, mogącemu udowodnić pochodzenie od senatora Rzeczypospolitej, przysługiwał automatycznie tytuł hrabiowski; za wydanie dyplomu należało jednak wnieść sporą opłatę skarbową. Podobnie, tytuł barona mogła otrzymać szlachta pochodząca od szlachcica obdarzonego godnością ziemską czy powiatową. Podobną aproksymację dawnych rang rodzin szlacheckich (opartych na dworskich i ziemskich godnościach dożywotnich, zagwarantowanych dla szlachty) do dziedzicznych tytułów honorowych (typu hrabia czy baron) przeprowadzono też wobec szlachty węgierskiej po odziedziczeniu Węgier przez Habsburgów po wymarłych Jagiellonach. Nie wydaje się jednak, by aproksymacja rodzin dygnitarskich ziemskich do tytułu barona była właściwa, jako że dostojnicy obdarzeni tytułami ziemskimi są następcami średniowiecznych polskich comites na dworach książąt dzielnicowych. Natomiast baronami monarchii są ci, którzy trzymają ziemię bezpośrednio od monarchy z pominięciem książąt. I tak właśnie grupowo określano średniowieczną szlachtę polską będącą bezpośrednimi lennikami króla. Szlacheckie nazwiska Austro-Węgier charakteryzowały się partykułami von lub zu przed nazwiskiem, przy czym stosowano je zwykle także przy nazwiskach nieniemieckich, co dawało niekiedy komiczny efekt powtórzenia, np. „von Jaworski”. W przypadku nobilitacji, zwykle do pozostawionego mieszczańskiego nazwiska dodawano z łącznikiem von (zu) nazwę często fikcyjnych włości. Po zajęciu Galicji, w ramach procesu legitymacyjnego, grupowo zdegradowano staropolską szlachtę niekarmazynową poprzez zrównanie jej z austro-węgierską rangą kawalerską (Ritterstand, porównywalny z zanikłą w Polsce warstwą sformalizowanie niższego rycerstwa, jakby skartabellat). Jedynie rodziny pochodzące od dostojników ziemskich, poprzez aproksymację (łac. zbliżenie) do dziedzicznego honorowego tytułu hrabiego, mogły zachować w ten sposób staropolską formalną kwalifikację jako Panowie. Nie ma to jednak z formalnoprawnego punktu widzenia wiążącego znaczenia dla polskiego prawa szlacheckiego. Natomiast rodziny nobilitowane w Galicji z tytułem kawalerskim nie są bynajmniej przez to równe rangą staropolskiej szlachcie właściwej. Tym bardziej nie są rodziny szlacheckie niższej rangi (Adelstand), które są niższą szlachtą de iure. Kwestia tego, czy można w ogóle takie rodziny zaliczyć do szlachty polskiej, nie została jak dotąd jednoznacznie rozstrzygnięta. Poglądy w tej sprawie zależą w dużej mierze od tego, czy poszczególni eksperci uznają Królestwo Galicji i Lodomerii za polską monarchię w ramach imperium austro-węgierskiego. Jedynym ciałem zdolnym rozstrzygnąć formalnie kwestię relacji szlachty kreowanej w Galicji do szlachty polskiej jest Conventio Generalis tej ostatniej, nie zwołana jednak po okresie rozbiorowym. Tak więc staropolska szlachta właściwa nie znajduje dokładnie odpowiadającej sobie rangi w systemie godności honorowych austro-węgierskich. Wydział Krajowy Królestwa Galicji sprytnie obszedł ten problem zatwierdzając tej szlachcie staropolskie szlachectwo, podczas gdy nowo kreowana szlachta immatrykulowana była według nowej skali. Tytuły szlacheckie zostały w Austrii zniesione w 1918, po upadku monarchii habsburskiej. Zakazane zostały nawet szlacheckie przedrostki, stąd np. Otto von Habsburg w Austrii może być nazywany oficjalnie jedynie Ottonem Habsburgiem. Hierarchia szlachty austriackiej szlachta wyższa: Erzherzog (Arcyksiążę – tylko członkowie rodziny panującej), Herzog (książę), Fürst (książę), Markgraf (margrabia), Graf (hrabia), Freiherr, Baron (baron) szlachta niższa: Ritter (rycerz), Edler (włodyka) Belgia Pod panowaniem hiszpańskim i austriackim wielkie znaczenie miała stara szlachta Cesarstwa. Podczas unii z Holandią, w latach 1814–1830, szlachta belgijska zasiadała w osobnej izbie parlamentu. Po uzyskaniu niepodległości w królestwie Belgii zostały zniesione polityczne przywileje szlacheckie, i przynależność do tego stanu jest tylko honorowym zaszczytem. Król ma prawo nadawania szlachectwa i tytułów szlacheckich. Szlachectwo w Belgii może być dziedziczone przez wszystkich legalnych potomków w linii męskiej, lub osobiste. Hierarchia szlachty belgijskiej: szlachta nieutytułowana, jonkheer, ecuyer (junkier, giermek), ridder, chevalier (rycerz, kawaler), baron, graaf, comte (hrabia), markgraaf, marquis (markiz), prins, prince (książę), hertog, duc (książę, diuk). Francja Herb francuskiego rodu Rougé Przekształcenie feudałów i rycerstwa w szlachtę we Francji jest najbardziej typowym przykładem tych procesów w Europie zachodniej. Od początku szlachta francuska miała wiele przywilejów politycznych i ekonomicznych. Przywileje polityczne zostały trochę ograniczone po wprowadzeniu w XVII w. monarchii absolutnej, pozostało jednak wielkie znaczenie ekonomiczne i prestiżowe. Ekonomiczna siła szlachty opierała się głównie na posiadaniu wielkich majątków ziemskich, w XVII w. zaczęły też dołączać do stanu szlacheckiego bogate mieszczaństwo i finansjera. Coraz liczniejsza grupa nowo uszlachconych (noblesse de robe) przyczyniała się do wzrostu prestiżu starej szlachty (noblesse d'epée). Jednocześnie brak kontroli heroldii przyczyniał się do częstego w XVIII w. handlu przywilejami szlacheckimi, do fałszerstw i uzurpacji. Rewolucja pozbawiła szlachtę francuską wszelkich przywilejów politycznych, często także majątków i życia. Po utworzeniu cesarstwa Napoleon wprowadził w miejsce zniesionych przez rewolucję herbów i tytułów Ancien Régime’u nowe tytuły szlacheckie wraz z nowym systemem heraldyki. Częściowo nowymi tytułami obdarzył również dawną szlachtę. Kolejne monarchie francuskie przywróciły dawne tytuły, uznając także nowe, cesarskie. W V Republice tytuły szlacheckie nie są oficjalnie uznawane, ale prywatne ich stosowanie jest wciąż powszechne. Francuskie nazwiska szlacheckie z reguły mają przedrostek de (d', de la, des), choć bywają wyjątki. Nazwiska szlachty cesarskiej często mają formę dwuczłonową, gdzie drugi człon jest poprzedzany szlachecką partykułą. Hierarchia szlachty francuskiej Szlachta królestwa Francji dzieliła się, jak w innych krajach, na szlachtę wyższą i niższą. Jednak niezależnie od formalnych podziałów większym prestiżem cieszyła się szlachta ze starych rodów, nawet posiadając niższy tytuł. szlachta wyższa: vicomte (wicehrabia), comte (hrabia), marquis (markiz), duc (książę, diuk), prince (książę krwi, książę) szlachta niższa: baron (baron, czasem zaliczany, jak w innych krajach, do szlachty wyższej), banneret, chevalier (kawaler), gentilhomme (szlachcic nieutytułowany), ecuyer (giermek), anobli (świeżo nobilitowany)Szlachta cesarstwa nie była z góry podzielona na dwie grupy, hierarchia zależała także od piastowanego urzędu, zasiadania w senacie czy kaprysu cesarza. Tytuły napoleońskie dziś cieszą się mniejszym społecznym prestiżem niż te starsze. szlachta cesarstwa: chevalier de l’Empire, baron de l’Empire, comte de l’Empire, duc de l’Empire, prince de l’Empire Hiszpania Historia szlachty w poszczególnych królestwach i zjednoczonej Hiszpanii jest podobna do historii szlachty francuskiej. Jednak długotrwałe walki z Maurami, rekonkwista, od VIII do XV w. wpłynęły z jednej strony na znaczny wzrost drobniejszego rycerstwa, tworzącego później niższą szlachtę, z drugiej na większe niż w innych krajach prawa i samodzielność najwyższych feudałów. Również powstanie imperium kolonialnego wpłynęło na dużą samodzielność wyższych arystokratów pełniących funkcje poza metropolią. Wyższa szlachta hiszpańska, grandowie, miała niespotykane gdzie indziej prawa i przywileje, i wielkie znaczenie polityczne. Szlachta niższa, najliczniejsza po polskiej w Europie (obecnie ponad 500 tys. osób), często żyła prawie w ubóstwie. W XVIII w. wskutek licznych nobilitacji udzielanych przez Karola III i Karola IV liczba szlachty, zwłaszcza niższej, jeszcze bardziej wzrosła. Wojny napoleońskie zniszczyły fizycznie i ekonomicznie wiele rodów, szczególnie drobnej szlachty. Józef Bonaparte zniósł przywileje szlachty wyższej, przywrócone po restauracji Burbonów. Dotkliwy cios pozycji grandów przyniosła ustawa kortezów znosząca majoraty w 1855. Doprowadziło to wiele rodów do upadku ekonomicznego, inne zajęły się przemysłem i handlem. Na początku XX w. żyło ok. 200 arystokratycznych rodzin hiszpańskich niemających prawa używania przysługujących im tytułów z powodu nieuiszczenia wysokich opłat skarbowych przy dziedziczeniu. Republikański rząd Hiszpanii zniósł w 1931 wszystkie przywileje szlacheckie, przywrócone następnie przez rząd gen. Franco w 1948. Obecnie w królestwie Hiszpanii tytuły arystokratyczne i szlacheckie mają znaczenie głównie honorowe, związane niekiedy z niewielkimi przywilejami politycznymi i ekonomicznymi. Król Jan Karol I Burbon ma prawo nadawania tytułów szlacheckich, zwykle za zasługi na polu polityki, nauki lub sztuki. Tytułem markiza został uhonorowany Salvador Dalí. Hiszpańskie nazwiska szlacheckie zazwyczaj mają przedrostek de, często charakteryzują się niezwykłą dla obcokrajowców długością, składając się prócz kilku imion, z nazw majątków i nazwisk przodków. Tytuł Don, pierwotnie przysługujący tylko królowi, później wyższej szlachcie, obecnie stosowany jest jako tytuł grzecznościowy, bez względu na stan. Hierarchia szlachty hiszpańskiej szlachta wyższa – grandowie – Principe (książę), Duque (książę), Marqués (markiz), Conde (hrabia), Vizconde (wicehrabia) i Baron (baron) szlachta niższa – hidalgos Hidalgo, Caballero (kawaler) i Escudero Holandia Pod względem pochodzenia i historii szlachta holenderska jest podobna do belgijskiej. Pod panowaniem hiszpańskim i cesarskim duże znaczenie miała szlachta z obcych nadań. W niepodległej Holandii do dużego znaczenia i bogactwa doszło mieszczaństwo, które często posługiwało się herbami. W Niderlandach hiszpańskich i austriackich używano tytułów szlacheckich zaborców. Po wprowadzeniu republiki w 1795 szlachta utraciła przywileje polityczne. Nieskuteczną próbę przywrócenia przywilejów i tytułów szlacheckich podjął król Ludwik Bonaparte w 1807. W królestwie Niderlandów po 1815 szlachta stopniowo traciła większość przywilejów politycznych, a w 1848 parlament zniósł wszystkie przywileje szlacheckie i królewskie prawo nobilitacji. Obecna szlachta holenderska to przede wszystkim posiadacze ziemscy i potomkowie patrycjatu. Szlachectwo jest tylko honorowym zaszczytem, z którym wiążą się niektóre funkcje dworskie. W Holandii nazwiska szlacheckie nie mają specjalnej formy, partykuła van czy de występuje również w nazwiskach rodzin nieszlacheckich. Hierarchia szlachty holenderskiej: Jonkheer (junkier), ridder (kawaler), baron, burggraaf (burgrabia), graaf (hrabia), hertog (książę), prins (książę). Luksemburg Historia i hierarchia szlachty w Luksemburgu była podobna jak w Belgii, z tym że tytuł książęcy przysługuje tylko członkom rodziny panującej. W przeciwieństwie do Holandii wielki książę Luksemburga ma nadal prawo nobilitacji i nadawania tytułów. Najwyższy tytuł, hrabiego (graf, comte), nadawany jest zazwyczaj zagranicznym książętom (np. tytuł hrabiego von Wisborg – członkom szwedzkiej rodziny królewskiej). Niemcy Powstawanie szlachty (der Adel) w Niemczech odbywało się w warunkach rozdrobnienia Cesarstwa na wiele drobnych krajów i kraików. Ich władcy, często wywodzący się z germańskich dynastii plemiennych, noszący różne tytuły – królów, książąt, landgrafów, margrabiów – mieli prawo nadawać tytuły szlacheckie. Niektórzy, najwyższej rangi (7-8) – elektorzy Rzeszy mieli prawo wyboru króla. Tytuły nadawał również cesarz, a także w jego imieniu dość licznie mianowani urzędnicy (Hofpfalzgrafowie). Powstawały więc liczne rzesze nowej szlachty, z różnych nominacji, co powodowało rozwarstwienie stanu. Jednocześnie feudałowie dłużej niż w innych państwach europejskich zachowywali suwerenność, zależni lennie tylko od cesarza. Niektóre z państw Rzeszy po upadku cesarstwa uzyskały pełną niezawisłość. Dlatego też najwyższa warstwa szlachty niemieckiej jest bardziej „elitarna” niż w innych krajach, jako wywodząca się z władców niedawno jeszcze suwerennych. Dlatego wyższą rangę mają hrabiowie z dynastii panujących w niezależnych hrabstwach (z tytułem Durchlaut) niż książęta tytularni. Wyższa szlachta utytułowana, powstała z nadań, miała też różną rangę, wyżej cenione były tytuły z nadania cesarskiego niż z poszczególnych państw Rzeszy. Szlachta niższa, wobec licznych nobilitacji, rozwarstwiała się na szlachtę starą (Uradel) i nową, mianowaną dyplomami (Briefadel). Sytuacja ekonomiczna i przywileje polityczne szlachty były różne w różnych krajach niemieckich. Tam gdzie panowała silna władza monarchy (np. w Prusach), rola polityczna szlachty była bardziej ograniczona. Po upadku monarchii w Niemczech w 1918 tytuły szlacheckie zostały zniesione. Obecnie stanowią one, podobnie jak szlacheckie partykuły von lub zu, formalną część nazwiska. Dlatego „urzędowego” brzmienia nazwiska w jęz. niem., np. „Ottmar Freiherr von Aretin”, nie można zmieniać na „Freiherr Ottmar von Aretin” lub „Baron Ottmarr von Aretin”. Odmiennie jest w codziennych sytuacjach i w tekstach polskich; pisownia „baron Ottmar Freiherr von Aretin” dubluje tytuł i brzmi pretensjonalnie. W Austrii tytuły zniesiono zupełnie i nawet arcyksiążę Otto von Habsburg funkcjonował jako Otto Habsburg-Lothringen (nawet używanie „von” jako tytułu szlacheckiego jest zakazane przez austriacką konstytucję). Hierarchia szlachty niemieckiej: Jak wspomniano, wyższą rangę mają tytuły z nadania cesarskiego i tytuły dawniej suwerennych władców, w praktyce, o jaki tytuł, np. księcia, chodzi w danym przypadku, należy orientować się z kontekstu. Podział na starą i nową szlachtę dotyczył obu warstw, choć głównie szlachty niższej. szlachta wyższa: Grossherzog (Wielki książę), Herzog (książę), Fürst (książę) – jako ranga, inne znaczenia – zob. książę, Markgraf (margrabia), Graf (hrabia), Freiherr, Baron (baron) szlachta niższa: Ritter (rycerz), Edler (szlachcic) szlachta bez tytułu (von, zu) Polska Właściwa szlachta polska i litewska w okresie nowożytnym z założenia była równa według swych praw, przywilejów i obowiązków. Tytuły zagraniczne były zakazane pod karą infamii i traktowane jako zamach na równość szlachecką[10]. Obawiano się, że zróżnicowanie dziedzicznych tytułów honorowych może doprowadzić do prawnej degradacji szlachty uboższej w sferze realnych przywilejów majątkowych, politycznych i sądowych. Rozwarstwienie w praktyce istniało, głównie w sferze majątkowej, gdzie prócz potężnych magnatów rządzących niemal udzielnymi państwami istniały rzesze szlachty zagrodowej, posiadające w teorii te same prawa polityczne. Istniał też praktyczny podział szlachty ze względu na miejsce w strukturze feudalnej – szlachta trzymająca ziemię od możniejszych panów cieszyła się formalną paritas (łac. równość), jednak w praktyce często nie stawała przed sądem równych, ale przed sądem dworskim swego pana. Mamy tu do czynienia ze szlachtą niższą de facto. Mimo rzadszych niż w zachodniej Europie nobilitacji szlachta stanowiła w XVII w. około 10% społeczeństwa, co przy przysługujących jej dużych przywilejach politycznych (z prawem wyboru króla włącznie) czyniło z Rzeczypospolitej szlacheckiej najstarszą demokrację nowożytną. Zasada równości szlachty właściwej (nie obejmująca skartabellów – szlachty niższej, niepełnoprawnej) została ostatecznie zniesiona przez Konstytucję 3 Maja, która wyraźnie rozgraniczyła szlachtę wolną, posiadającą dobra pańskie od nieosiadłej i wasalnej (czynszowej), tworząc dwie kategorie o różnych statusach. Rządy zaborcze przeprowadzały weryfikację szlachectwa, w celu wyłączenia drobnej szlachty i szlachty-gołoty[11]. W 1775 utworzono prawne ramy dla szlachectwa galicyjskiego, na wzór śląskiego, czeskiego czy austriackiego. Szlachtę podzielono na dwie grupy: panów i rycerzy (patrz wyżej: Austria). Analogiczną akcję przeprowadzono w roku 1777 w zaborze pruskim. Za kryterium legitymacji szlachectwa i herbu przyjęto dzierżenie senatorstwa, posłowanie na sejmy, sprawowanie urzędów ziemskich oraz posiadanie włości. W zaborze rosyjskim akcję legitymacyjną, opierającą się na analogicznych kryteriach, prowadziły sądy ziemskie, a od roku 1785 rządy gubernialne, które założyły księgi szlacheckie. Od utworzenia przez Pawła I Heroldii w Petersburgu, kompetencje legitymacyjne należały do niej. Księstwo Warszawskie teoretycznie likwidowało nierówności stanowe, w praktyce zatrzymało herby i szlachectwo, chociaż nie otoczono ich opieką prawną. Uznano za szlachtę wszystkich, którzy takie przywileje mieli przed rozbiorami, jak i tych, którzy szlachectwo uzyskali z rąk zaborców. Konstytucja Królestwa Polskiego podobnie potraktowała te sprawy, w r. 1815 założono wojewódzkie księgi szlachty, a prawo nobilitowania przyznano carowi, jako królowi polskiemu, zaś legitymowania senatowi. Zagadnienia heraldyczne rozwiązywała Deputacja Heraldyczna Senatu. W 1836 powstała Heroldia Królestwa Polskiego. Konstytucja marcowa (1921) w art. 96 stanowiła „Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych. Obywatelowi Rzeczypospolitej nie wolno przyjmować bez zezwolenia Prezydenta Rzeczypospolitej tytułów ani orderów cudzoziemskich.” Konstytucja kwietniowa (1935) w art. 7 mówiła o tym mniej przejrzyście „1. Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne. 2. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień.” Obecnie Konstytucja RP (1997) głosi w art. 32, ust. 1 : „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.” Rosja Ze względu na historię, wielkość i złożony skład etniczny Imperium Rosyjskiego, szlachta rosyjska (ros. дворянство) stanowiła niespotykany gdzie indziej konglomerat. Obok potomków panujących dynastii państw podbitych lub włączonych do imperium, dynastycznych książąt z rodów Rurykowiczów, Gedyminowiczów, książąt gruzińskich, ormiańskich i innych, do szlachty należeli potomkowie wikingów, rycerstwa niemieckiego, wzbogaceni, nobilitowani mieszczanie i chłopi. Etniczny skład rosyjskiej szlachty też był różnorodny, choć przeważali w niej przedstawiciele jej europejskiej części i narodów Kaukazu. Ponadto wiele krajów wchodzących w skład imperium zachowało własne struktury społeczne, z warstwą własnej szlachty. Dotyczyło to zwłaszcza części azjatyckiej, gdzie rodowa i plemienna arystokracja pełniła nadal przywódczą rolę, często nie mając nadania ogólnoimperialnego szlachectwa. W Wielkim Księstwie Moskiewskim i carstwie rosyjskim warstwę szlachty tworzyli początkowo bojarzy (боя́ре dosł. wojownicy), wywodzący się z wojów drużyny i rady książęcej. Początkowo (XII-XV w.) stanowili potężną siłę, posiadając prawa i przywileje podobne do prerogatyw największych zachodnioeuropejskich feudałów. W miarę wzmacniania władzy monarszej przywileje bojarów były ograniczane. Jako sojusznicy władcy występowała nowo powstała szlachta i szlachta będąca wasalami bojarów. Do XVII w. znacząco zmienił się skład stanu szlacheckiego, większość wielkich rodów bojarskich wymarła albo utraciła majątki. Ich miejsce zajęła nowa szlachta i mniejsi bojarzy. Zacierała się też różnica między bojarami i szlachtą (dworianstwem) i powstawała klasa szlachty ziemiańskiej, posiadającej dożywotnio lub dziedzicznie majątki ziemskie. W czasach absolutnej władzy carów polityczne znaczenie szlachty zostało mocno ograniczone. Jednak ze względu na wielkość państwa i rozbudowany aparat biurokratyczny pozostawało wciąż duże aż do rewolucji. Podstawę ekonomicznej władzy szlachty stanowiło od poł. XVII w. poddaństwo chłopów i wielkie majątki obszarnicze. Do czasów Piotra I był używany tylko jeden tytuł arystokratyczny – książę (kniaź, князь), reszta szlachty zhierarchizowana była bez osobnych tytułów, najwyższą rangę miała szlachta moskiewska, najniższą szlachta miejska. Tytuł książęcy przysługiwał pierwotnie tylko carskiej rodzinie i potomkom kniaziów dynastycznych. Dopiero na pocz. XVIII w. tytuł ten był nadawany jako szczególne wyróżnienie zwykłej szlachcie. Pierwszy tytuł książęcy nadany został W 1722 ukaz Piotra I wprowadził wzorowany na zachodnioeuropejskim system tytułów szlacheckich, w tym nieznane wcześniej w Rosji tytuły hrabiego i barona. Wprowadzony został podział na szlachectwo osobiste i dziedziczne. Zostały ustalone ścisłe reguły nabywania nowego szlachectwa, i np. pierwszy stopień oficerski w wojsku i flocie dawał automatycznie szlachectwo osobiste, a ranga pułkownika lub kapitana marynarki – dziedziczne (tabela rang Piotra I). Także kawalerowie wyższych orderów otrzymywali nobilitację. W tym samym czasie ograniczone zostały obowiązki szlachty, zwłaszcza obowiązkowa służba wojskowa dotyczyła już tylko szlachty posiadającej majątki ziemskie, która jednocześnie otrzymała pełnię władzy nad poddanymi chłopami. Możliwość dowolnego karania, sprzedawania, oddawania w zastępstwie w służbę wojskową przysługiwała posiadaczom ziemskim aż do zniesienia poddaństwa przez Aleksandra II w 1861. Rewolucja zniosła wszystkie przywileje szlacheckie, a terror wprowadzony przez bolszewików pochłonął znaczną część rosyjskiej szlachty. Duża część szlachty wyemigrowała, do Polski, Francji i USA. Pozostali przedstawiciele tego stanu z trudem próbowali przystosować się do porewolucyjnej rzeczywistości, nieliczni współpracując z władzami radzieckimi robili nawet kariery. Przez cały czas władzy komunistycznej propaganda deprecjonowała obraz szlachty, nie tylko zresztą rosyjskiej, co szczególnie widoczne było w oficjalnym przedstawianiu historii, ale i w filmach, i literaturze. Po upadku ZSRR zaczęły odradzać się szlacheckie tradycje, powstają związki szlachty, towarzystwa badające genealogię, instytucje mające zastąpić heroldie. Powstała nawet moda na szlacheckie pochodzenie, co sprzyja działalności komercyjnych heroldii zatwierdzających nowo utworzone herby, a pretendenci do tronu Wszechrusi nadają z całą powagą tytuły arystokratyczne. Jeden z takich tytułów – książęcy – otrzymał ksiądz prałat Henryk Jankowski. Hierarchia rosyjskiej szlachty stara szlachta (Древнее дворянство) – potomkowie kniaziowskich i bojarskich rodów szlachta utytułowana (Титулованное дворянство) – князья (książęta), графы (hrabiowie), бароны (baronowie) – zwykle szlachta 1. grupy należała też do 2. dziedziczna szlachta (Потомственное дворянство) szlachta dożywotnia (Личное дворянство) – szlachectwo osobiste, bez prawa dziedziczenia szlachta bez ziemi (Беспоместное дворянство) – szlachectwo bez nadania dóbr, tytularne, szlachta urzędnicza, miejskaSystem rang szlachty rosyjskiej dodatkowo komplikowała wielostopniowa hierarchia rang urzędniczych, stopni orderów i nie zawsze pokrywające się z nim lokalne godności poszczególnych krajów imperium. Włochy Włoski szlachcic XV wieku Prócz szlachty powstałej z feudałów i rycerstwa we Włoszech wcześniej niż gdzie indziej rozwinęło się bogate mieszczaństwo, tworząc bardzo liczną i wpływową grupę szlachty miejskiej. Niektóre z rodów patrycjuszowskich, np. Medyceusze we Florencji, władały na wpół niezależnymi księstwami, podległymi lennie papieżowi. Rozdrobnienie Włoch na wiele drobnych państw i lenna podległość wielu z nich Państwu Kościelnemu przyczyniało się do powstawania coraz liczniejszych rzesz utytułowanej szlachty. Prawie każdy papież nadawał swoim krewnym tytuły książęce, mniejsi władcy nadawali również liczne tytuły. Po zjednoczeniu Włoch dynastia sabaudzka zatwierdziła większość dawnych tytułów i nadawała nowe. Ze względu na liczne możliwości uzyskania tytułów warstwa szlachty niższej we Włoszech nie rozwinęła się tak bardzo, jak w innych krajach, i podziały szlachty włoskiej dotyczą głównie statusu majątkowego. Republika Włoska zniosła oficjalnie tytuły szlacheckie, ale tolerowane jest ich używanie, także w dokumentach urzędowych. Obecnie na terenie Włoch prawo nadawania szlachectwa i tytułów arystokratycznych przysługuje papieżowi i rządowi San Marino. Tytuły Stolicy Apostolskiej nie są przyznawane od pontyfikatu Jana XXIII. Włoskie nazwiska szlacheckie mają przedrostki del, da, di, spotykane też w nazwiskach nieszlacheckich. Hierarchia włoskiej szlachty: cavaliere (kawaler), barone (baron), conte (hrabia), marchese (markiz), duca (książę), principe (książę). Zjednoczone Królestwo Hierarchia szlachty brytyjskiej: Szlachta brytyjska dzieli się we wszystkich częściach Zjednoczonego Królestwa na: szlachtę wyższą – parów (peerage):baron, viscount (wicehrabia), earl, marquis (markiz), duke (książę, diuk) niższą (gentry):esquire (szlachcic nieutytułowany), knight (kawaler, rycerz), baronet Szlachta w Wielkiej Brytanii do dziś ma duże znaczenie ekonomiczne, cieszy się wieloma przywilejami honorowymi i prestiżem społecznym, ma wpływ na politykę. Królowa ma prawo nadawania szlachectwa i tytułów. Szlachectwo może być osobiste, dożywotnie lub dziedziczne, a od 1960 dotyczy to również tytułów arystokratycznych. Charakterystyczną cechą brytyjskich tytułów jest ich przyznawanie w przypadku wygaśnięcia obdarzonej nim rodziny dalszym krewnym, potomkom w linii żeńskiej lub ponowne nadawanie innej rodzinie. Sprawia to niekiedy wrażenie nieprzerwanego funkcjonowania tytułu od np. XIV w., podczas gdy faktycznie nadanie w danej rodzinie jest dużo świeższej daty. Przepisy dotyczące używania herbów i tytułów, hierarchii i tytulatury w Zjednoczonym Królestwie są bardzo drobiazgowe. Nad ich przestrzeganiem czuwają królewscy heroldowie, tzw. Kings of Arms. Historia i pochodzenie szlachty są różne w poszczególnych krajach Królestwa: Anglia Stara anglosaska szlachta została po podboju normandzkim w większości pozbawiona ziemi i częściowo wytępiona. Stara szlachta angielska wywodzi się w dużej mierze od normandzkich rycerzy Wilhelma Zdobywcy, tylko w Walii i Kornwalii przetrwały rody szlacheckie o starszej, celtyckiej lub anglosaskiej genealogii. Szlachta angielska od początku cieszyła się wielkimi przywilejami politycznymi, ekonomicznymi i osobistymi. Zasiadając w radzie królewskiej, od XIV w. Izbie Lordów i Izbie Gmin, miała coraz większy wpływ na realną władzę w państwie, ograniczając stopniowo władzę królewską. Ciągłość funkcjonowania Anglii jako suwerennego królestwa, z krótką przerwą w czasach republiki, sprawiła, że szlachta brytyjska zachowała do dziś wiele ze swej historycznej pozycji, w dzisiejszych czasach głównie ekonomicznej i prestiżowej, ale wciąż także politycznej. Herby szlachty angielskiej są herbami osobistymi, dziedziczonymi w niezmienionej formie tylko przez prawowitego, jednego spadkobiercę. Pozostali członkowie rodziny szlacheckiej muszą wprowadzać zmiany w swych herbach przy pomocy tzw. marks of cadency (oznak starszeństwa), co jest realizowane przez listy herbowe – uroczyste dyplomy wydawane przez heroldie. Ten sam system obowiązuje w Irlandii. Szkocja W początkach niepodległej Szkocji struktura i tytulatura feudalna była podobna do angielskiej. Na nizinach szkockich (Lowlands) osiedlało się zresztą wielu rycerzy normandzkich, zwłaszcza młodszych synów rodów z Anglii, duża część otrzymywała od szkockich królów nadania dóbr i tytułów. W górskiej części Szkocji (Highlands) i na wyspach przetrwała bardzo długo, bo aż do czasów współczesnych, struktura klanowa. Większość klanów ma pochodzenie celtyckie, natomiast na wyspach wiele rodów szlacheckich (przywódców klanów) wywodzi się od wikińskich najeźdźców. Członkowie klanów uważali się za szlachtę, nawet nie posiadając tytułów szlacheckich. Wodzowie klanów często otrzymywali od władców Szkocji, a później Wielkiej Brytanii tytuły szlacheckie i arystokratyczne. Jednak nawet dziś duże znaczenie ma przynależność do arystokracji klanowej, a nieutytułowani wodzowie klanów cieszą się prawie takim samym prestiżem społecznym jak utytułowana szlachta. Herby szkockie, podobnie jak angielskie, przysługują tylko jednej osobie, pozostałe są odróżniane przy pomocy systemu bordiur heraldycznych. Irlandia Wieki angielskiej, a później brytyjskiej okupacji zniszczyły prawie doszczętnie starą celtycką szlachtę irlandzką. Dobra przejęte od wywłaszczonych, zbankrutowanych lub wymordowanych irlandzkich posiadaczy okupanci nadawali nowej szlachcie. Większość rodów szlachty irlandzkiej ma normandzkie albo szkockie pochodzenie. Nieliczne rody szlachty autochtonicznej w większości zaliczają się do niższej szlachty, a wiele starych irlandzkich rodów wyemigrowało, otrzymując często dobra i tytuły w Hiszpanii, Portugalii, Francji. Na ironię losu wygląda fakt, że głowa najstarszego w Europie rodu szlacheckiego, O’Neill, nie ma żadnego tytułu arystokratycznego, a tytuł barona O’Neill przysługuje rodzinie angielskiego pochodzenia. W Irlandii republikańskiej tytuły szlacheckie zostały zniesione. Przykłady krajów nieuznających szlachectwa Konstytucja Stanów Zjednoczonych w art. 1 § 9. 8 głosi Stany Zjednoczone nie nadają tytułów szlacheckich. Nikomu, kto sprawuje odpłatnie lub honorowo jakikolwiek urząd z ramienia Stanów Zjednoczonych, nie wolno bez zgody Kongresu przyjmować od króla, księcia lub państwa obcego jakiegokolwiek podarunku, wynagrodzenia, urzędu lub tytułu. § 10. 6 Żaden Stan nie może wydawać ustaw proskrypcyjnych ani ustaw działających wstecz lub naruszających zobowiązania umowne ani też nadawać jakichkolwiek tytułów szlacheckich. Konstytucja Japonii w art. 14 głosi : Wszyscy obywatele są równi wobec prawa, niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja w dziedzinie politycznej, ekonomicznej i stosunków społecznych, z powodu rasy, wyznania, płci, pozycji społecznej ani pochodzenia rodzinnego. Szlachectwa i tytułów szlacheckich nie uznaje się. Z przyznaniem tytułów honorowych odznaczeń lub jakichkolwiek wyróżnień nie wiąże się żadnych przywilejów; przyznawane mogą być nie dłużej niż na okres życia osób już je posiadających jak i tych, które mogą je otrzymać w przyszłości. Zobacz też ziemiaństwo tytuły szlacheckie polski strój narodowy samuraj Przypisy ↑ Chr. B. von: Klobuczynski, Der polnische Adel und die Adelskultur bis zu den polnischen Teilungen 1772,, 2000. ↑ Jan Kochanowski, Fraszki, Księgi pierwsze, O ślachcicu polskim :: Wolne Lektury. [dostęp 2019-02-12]. ↑ Chris Cook, John Stevenson, Leksykon nowożytnej historii Europy 1763-1999, Warszawa 2000, s. 50. ↑ szlachta. Szlachta w Polsce, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-10-02]. ↑ Ambroży Bogucki, Jeszcze o pochodzeniu wyrazu „szlachta”, „Biskupi, lennicy, żeglarze Gdańskie studia z dziejów średniowiecza nr 9”, 2003. ↑ a b O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem. [dostęp 2019-02-12]. ↑ G Rhode, Kleine Geschichte Polens,, Darmstadt 1865. ↑ Chr. B. von: Klobuczynski, Der polnische Adel und die Adelskultur bis zu den polnischen Teilungen, 1772. ↑ Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 550. ISBN 83-214-0410-3. ↑ Encyklopedia staropolska: Tytuły. ↑ Józef Szymański, Nauki pomocnicze historii Warszawa 1983, Bibliografia Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, wydane we Lwowie 1857 Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352-1783, Karol Maleczyński, Lwów 1938 Artur Wójtowicz, Ród Petrykowskich. linia kujawsko-mazowiecka, Bytom 2008. Artur Wójtowicz, Nowa Szlachta, czyli o napoleońskiej tytulaturze słów kilka, Bytom 2008. Jarosław Kuczer, Baronowie, hrabiowie, książęta. Nowe elity Śląska (1629–1740), Zielona Góra 2013. Jarosław Kuczer, Szlachta w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w epoce habsburskiej (1526–1740), Zielona Góra 2007. Jarosław Kuczer, Wojciech Strzyżewski, Spisy dóbr ziemskich księstwa głogowskiego z lat 1671–1727, Warszawa 2007. Linki zewnętrzne Szlachta. – nazwiska szlacheckie Herby szlacheckie.
Pytanie Odpowiedź 1228 rozpocznij naukę Cienia, Władysław III Laskonogi; przywileje Kościoła, zachowanie starych praw i nieustanawianie nowych 1374 rozpocznij naukę Koszyce, Ludwik Wegierski - aby zyskać poparcie szlachty; zmniejszenie podatku łanowego o 10 groszy, żołd za udział w zagranicznych wojnach, starosta tylko Polakiem; ograniczenie władzy króla nad szlachtą 1423 rozpocznij naukę Warta, statut warcki, Jagiełło - ciągłość dynastii; statut antychłopski - szlachta może przejąć prawa sołtysa 1422, 1430, 1433 rozpocznij naukę Czerwińsk, Jedlna, Kraków; Jagiełło - ciągłość dynastii; szlachcic nie może być pojmany bez nakazu sądu 1454 rozpocznij naukę Cerkwica, przywilej cerekwicki, Kazimierz IV Jagiellończyk - wojna 13-letnia - pospolite ruszenie; król nie może nakładać podatków i zwoływać posp. ruszenia bez szlachty 1496 rozpocznij naukę Piotrków, statutu piotrkowskie; Jan Olbracht - przed wyprawą na Mołdawię; statuty antychłopskie (1 chłop ze wsi może ją opuścić) i antymieszczańskie(uprawa ziem tylko w granicach miasta) 1501 rozpocznij naukę Mielnica, przywilej mielnicki; Aleksander Jagiellończyk; senat najważniejszy; początek sporu możnych ze szlachtą; zniesiony - 1504 1505 rozpocznij naukę nihil novi, Radom
przywileje szlacheckie od 1374 do 1505
